Αναμφίβολα για την Ελλάδα το ισχυρό χαρτί, η βαριά βιομηχανία της, είναι (η μάλλον θα μπορούσε να είναι) ο πολιτισμός, η ιστορία της, τα μνημεία, οι φυσικές ομορφιές και το κλίμα της. ΄Όλα αυτά αποτελούν ένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας που σε συνδυασμό με άλλα (εμπορική ναυτιλία, ορυκτός πλούτος κλπ.) αν αξιοποιηθούν με πρόγραμμα μπορούν να δημιουργήσουν προϋποθέσεις μιας άλλης ανάπτυξης για τη χώρα. Επιγραμματικά θα έλεγα ότι δεν έχουν αξιοποιηθεί στο βαθμό που πρέπει και στο πλαίσιο της εισήγησής μου θα γίνουν-ελλείψει χρόνου- κάποιες ενδεικτικές και αναγκαστικά ελλειπτικές παρατηρήσεις και προτάσεις ως ερέθισμα για διάλογο και περαιτέρω συζήτηση ενώ αβίαστα θα έλεγα ότι διαχρονικά από τους ασκούντες εξουσία μπορεί να υπήρχε η καλή θέληση, αλλά επειδή λείπει το όραμα και η στρατηγική δεν υπήρξαν τα αποτελέσματα που έπρεπε.
Χωρίς αμφιβολία επίσης θα έλεγα ότι στο Νεοελληνικό κράτος και ο πολιτισμός ήταν «κρατικοδίαιτος» με την έννοια ότι οι πολιτιστικές εκδηλώσεις στηρίζονταν σε κρατικές επιχορηγήσεις που αρκετές φορές δίνονταν με άλλα κριτήρια «εκλογικά» χωρίς καμιά αξιολόγηση των επιχορηγούμενων φορέων κι΄ έτσι είχαμε επιχορηγήσεις σε πάμπολλους πολιτιστικούς συλλόγους χωρίς ευρύτερο σχεδιασμό και με αξιολόγηση δράσεων.
Βεβαίως διευκρινίζω ότι το κράτος πρέπει να στηρίζει τον πολιτισμό και να προσπαθεί για την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα πολιτισμού γιατί ο πολιτιστικά ευαισθητοποιημένος πολίτης είναι ενεργός πολίτης, στοιχείο απαραίτητο για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Με αυτό το δεδομένο φυσικό είναι να υπάρχουν φορείς που θα στηρίζονται κυρίως από το κράτος για τη ν λειτουργία τους, όπως π.χ. το Εθνικό Θέατρο, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, η Λυρική Σκηνή, τα ΔΗΠΕΘΕ κλπ. για να μπορούν να ανεβάζουν παραγωγές υψηλού επιπέδου που θα επηρεάζουν το πολιτιστικό γίγνεσθαι η να έχουν Πειραματικές σκηνές. Για να γίνω κατανοητός ενδεικτικά και μόνο αναφέρω ότι συνήθως οι ιδιωτικοί θεατρικοί θίασοι αναζητούν και ανεβάζουν θεατρικά έργα στα οποία τα πρόσωπα είναι λίγα, για λόγους οικονομίας, αλλά ένα κρατικό θέατρο που επιχορηγείται μπορεί να ανεβάζει και έργα με 30-40 πρόσωπα επί σκηνής, να έχει πειραματική σκηνή, να λειτουργεί με δυο λόγια και αντιεμπορικά όπου χρειάζεται αρκεί να υπηρετείται η τέχνη. Πρέπει να κατασκευάζονται και να λειτουργούν αρχαιολογικά μουσεία, αλλά και λαογραφικά Μουσεία η Μουσεία σύγχρονης τέχνης τα οποία μόνο με κρατική επιχορήγηση μπορούν να υπάρξουν αλλά θα μπορούσαν τα ίδια με κατάλληλες δράσεις να έχουν και δικά τους έσοδα αξιοποιώντας τους χώρους τους, με ειδικές εκδόσεις κλπ. Ενδεικτικά θα αναφέρω ότι το ΚΘΒΕ για την περίοδο που ήμουν πρόεδρός του μέσα σε 3 χρόνια με εφαρμογή κατάλληλου προγράμματος είχε αυξήσει σημαντικά τα έσοδα του από ενοικιάσεις χώρων του μόνο και μόνο γιατί είχε ενημερώσει τους ενδιαφερόμενους για την δυνατότητα αυτή και την τιμολογιακή πολιτική του.
Το επίσημο κράτος η φορείς της Τ.Α οφείλουν να στηρίζουν και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις που προβάλλουν θέματα τοπικής ιστορίας και τέχνης αλλά η λειτουργία και οι δράσεις όλων αυτών πρέπει να εντάσσονται σε ένα γενικότερο πλαίσιο και σχεδιασμό. Για όλα αυτά θα μπορούσε να συμβάλλει σημαντικά ο ιδιωτικός τομέας με την έννοια της χορηγίας αλλά δυστυχώς συνείδηση χορηγίας δεν υπήρχε στη χώρα μας ακόμα και στην προ της οικονομικής κρίσης περίοδο, κι΄ έτσι σπανίως είχαμε ιδιώτες που θα μπορούσαν να αναλάβουν ως χορηγοί μια μεγάλη πολιτιστική εκδήλωση, την έκδοση ενός βιβλίου κλπ. γι΄ αυτό κι αναζητούνταν πάντα η επιχορήγηση κρατικών φορέων και το αναφέρω αυτό μετά λόγου γνώσεως γιατί έχοντας διατελέσει πρόεδρος του Δ.Σ του ΚΘΒΕ την περίοδο 2007-2010 θυμάμαι ότι σε προϋπολογισμό 9-10 εκατομμυρίων ΕΥΡΩ το ποσό που καλύπτονταν από χορηγούς ήταν πολύ μικρό και ίδια ήταν η κατάσταση και στο Μέγαρο Μουσικής στην Θεσσαλονίκη.
Με την οικονομική κρίση που βιώνει η χώρα όλα άλλαξαν. Το επίσημο κράτος έχει περιορίσει κατά πολύ τις επιχορηγήσεις και ελλείψει πόρων στηρίζει κυρίως δράσεις φορέων που λειτουργούν ως ΝΠΙΔ αλλά με μοναδικό μέτοχο το κράτος, ενώ οι πολιτιστικοί σύλλογοι η άλλοι φορείς, όπως τοπικά μουσεία, που ανήκουν σε συλλογικούς φορείς και στήριζαν την λειτουργία τους σε τακτική επιχορήγηση, κυριολεκτικά φυτοζωούν γιατί και η Τ.Α λίγα μπορεί να προσφέρει.
Βεβαίως η οικονομική κρίση οδηγεί τους ανθρώπους σε αδιέξοδα και οδηγεί στα πρόθυρα κατάθλιψης εκατομμύρια ανθρώπους που αναζητούν καταφύγιο στον πολιτισμό, συμμετοχή σε πολιτιστικές δράσεις, σε δράσεις αλληλεγγύης και επαφής με συνανθρώπους. Το φαινόμενο ερμηνεύεται ψυχολογικά και παρατηρήθηκε και την περίοδο της Γερμανικής κατοχής όπου τα θέατρα ήταν γεμάτα, εκδίδονταν καινούργια βιβλία και διαμορφώνονταν θεσμοί αλληλεγγύης. Έτσι και τώρα υπάρχουν πάρα πολλοί-περισσότεροι από πριν- άνθρωποι που αναζητούν τις ρίζες τους, δημιουργούνται πολλά ερασιτεχνικά θεατρικά σχήματα και οι νέοι μέσω φορέων αναζητούν τρόπους προσφοράς στην κοινωνία, επαφής με συνανθρώπους, αναζητώντας κάποιο καταφύγιο.
Είναι η εποχή που θα μπορούσε να γιγαντωθεί ο εθελοντισμός με την έννοια αξιοποίησης της τάσης των ανθρώπων για κοινωνικοποίηση και προσφορά σε πολιτιστικές δράσεις και δράσεις αλληλεγγύης που γίνονται κι από διάθεση προσφοράς αλλά κι΄ από ανάγκη μέσω αυτών των δράσεων να μοιραστούν τα προβλήματα και να αντλήσουν δυνάμεις για αντιμετώπιση αντιξοοτήτων της ζωής. Επομένως οι πολιτιστικοί φορείς που είναι τοπικοί η άλλης μορφής έχουν ευρύ πεδίο γιατί μπορεί μεν να μην έχουν την δυνατότητα οικονομικής επιχορήγησης από το επίσημο κράτος αλλά μπορούν να αξιοποιήσουν την θέληση προσφοράς των μελών τους η του κοινωνικού συνόλου για δράσεις με περιεχόμενο και προσφοράς. Μπορούν δηλαδή να αξιοποιήσουν τα νέα δεδομένα αναπροσαρμόζοντας τους στόχους και την μεθοδολογία δράσης.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το επίσημο κράτος πρέπει να αδιαφορεί. Πρέπει καθιερώνοντας την αξιολόγηση φορέων με καθαρά κριτήρια ποιότητας κι΄ αποτελέσματος στο κοινωνικό σύνολο να συνεχίσει η να αρχίσει να χρηματοδοτεί δράσεις που ανεβάζουν το πολιτιστικό επίπεδο,που έχουν ευρύτερη απήχηση και θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν και για ενίσχυση του τουριστικού ρεύματος στη χώρα έχοντας συγκροτημένο πρόγραμμα στόχευσης. Ενδεικτικά αναφέρω ότι θα μπορούσε π.χ. να ζητήσει από τα κρατικά θέατρα να κάνουν προγραμματισμό παραστάσεων αρχαίου δράματος για το καλοκαίρι για 2 χρόνια ώστε να γίνεται ενημέρωση και προβολή στο εξωτερικό και ο επισκέπτης που θα έλθει την επόμενη χρονιά να ξέρει ότι αν βρεθεί στην Επίδαυρο η στην Αμφίπολη η στους Φιλίππους σε συγκεκριμένες ημερομηνίες μπορεί να δει μοναδικές παραστάσεις αρχαίου δράματος. Με τον ίδιο τρόπο σε τοπικό επίπεδο πρέπει να λειτουργεί και η τοπική αυτοδιοίκηση, με αξιολόγηση των πολιτιστικών φορέων που εδρεύουν στην περιοχή κάθε Δήμου, με προγραμματισμό δράσεων και συγκεκριμένη στόχευση αλλά και αξιοποίηση αυτών με στόχο και αύξηση του τουρισμού στη συγκεκριμένη περιοχή.
Ο τρίτος τομέας που δεν αξιοποιήθηκε επαρκώς είναι η συνεργασία πολιτιστικών φορέων με άλλους επιστημονικούς φορείς και με φορείς της Τ.Α. Μπορεί π.χ. ένα ΔΗΠΕΘΕ να μην μπορεί να αναλάβει το βάρος μιας παράστασης για περιοδεία το καλοκαίρι, αλλά δυο η τρία ΔΗΠΕΘΕ μαζί μπορούν να το αναλάβουν, ενώ θα μπορούσε να υπάρχει μια συνεργασία και στήριξη των ΔΗΠΕΘΕ Βορείου Ελλάδος από το ΚΘΒΕ και των ΔΗΠΕΘΕ νότιας Ελλάδας από το Εθνικό Θέατρο. Με την συνεργασία μπορούν να γίνουν θαύματα. Ενδεικτικά επίσης αναφέρω κάτι που το είχε αποφασίσει το 2009 το ΚΘΒΕ με εισήγησή μου αλλά δεν πρόλαβε να υλοποιηθεί γιατί αναγγέλθηκε η κατάργηση των Καποδιστριακών Δήμων και δημιουργία μεγαλυτέρων (Καλλικρατικών) και περιμένοντας τους νέους Δήμους δεν προλαβαίναμε. Στην απόφασή μας αναφέραμε ότι με πρωτοβουλία και επιστημονική εποπτεία του ΚΘΒΕ θα καλούνταν όλοι οι Δήμοι των περιοχών που διέρχεται η Εγνατία Οδός να συστήσουν μια αστική εταιρία με συμμετοχή και επιστημονική εποπτεία του ΚΘΒΕ και να καθιερωθεί η «Εγνατία του Πολιτισμού».Δηλαδή να γίνονται τους θερινούς μήνες παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας στα αρχαία θέατρα η αρχαιολογικούς χώρους κοντά στην Εγνατία Οδό και πολυθεματικές εκδηλώσεις με συνέδρια κλπ. σε πόλεις νομών που διασχίζει η Εγνατία από Ηγουμενίτσα μέχρι Αλεξανδρούπολη. Το κόστος θα είναι ελάχιστο για κάθε φορέα, το αποτέλεσμα θα είναι εντυπωσιακό κι΄ αν υπάρχει και προβολή στο εξωτερικό θα υπάρχει και οικονομικό όφελος με αύξηση τουριστικού ρεύματος σε εθνικό αλλά και σε τοπικό επίπεδο.
Σε ότι αφορά τον Νομό Σερρών θα έλεγα ότι υπάρχει πλούσια παράδοση δράσης των πολιτιστικών φορέων αλλά νομίζω ότι θα υπήρχε καλύτερο αποτέλεσμα με αξιοποίηση κάποιων μοναδικών δεδομένων. Κατ΄ αρχήν η περιοχή πρέπει να έχει δυό άξονες, δυό μεγάλα πολιτιστικά κέντρα, την πόλη των Σερρών με την πλούσια πνευματική παράδοση αλλά και την αρχαία Αμφίπολη. Θα πρέπει να αξιοποιηθεί η αρχαία Αμφίπολη που με την αποκάλυψη του ταφικού μνημείου στον τύμβο «Καστά «απέκτησε παγκόσμια δημοσιότητα κι΄ αναγνωρισιμότητα και θα μπορούσε να λειτουργεί ως πνευματικό κέντρο διεθνούς επιπέδου. ΄Ηδη από το 2012 είχε γίνει συζήτηση με το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας όπως στο πλαίσιο προγραμματικής συμφωνίας Δήμου Αμφίπολης και ΠΑΜΑΚ να γίνονται τους θερινούς μήνες στην Αμφίπολη, (όπου έζησε και έλαβε μέρος σε ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην περιοχή αυτή ο ιστορικός Θουκυδίδης που μάλλον λόγω Αμφίπολης έγινε ιστορικός με την έννοια ότι δεν μπόρεσε το 424 π.χ. να την προστατεύσει από τους Σπαρτιάτες κι έτσι εξορίσθηκε επί 20 χρόνια στη Σκαπτή ΄Υλη όπου του δόθηκε ο χρόνος να γράψει την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου),, μαθήματα Διεθνούς Δικαίου σε φοιτητές του τμήματος Διεθνών Σπουδών του ΠΑΜΑΚ και παράλληλα κάθε 2 χρόνια να γίνονται επιστημονικές εκδηλώσεις με συμμετοχή διεθνολόγων από όλο τον κόσμο με ανάλυση των μηνυμάτων της ιστορίας και θεωρίας του Θουκυδίδη που πρώτος είδε και ανέλυσε την ρεαλιστική θεώρηση προσώπων και γεγονότων με στόχευση η Αμφίπολη να γίνει κέντρο υπερεθνικής ακτινοβολίας στον συγκεκριμένο τομέα. Γι΄ αυτό με χαρά πληροφορηθήκαμε ότι έγινε το πρώτο βήμα με συμφωνία υπογραφής προγραμματικής σύμβασης αλλά μένουν πολλά ακόμη να γίνουν με στόχευση πάντα να λειτουργεί στην Αμφίπολη τμήμα του ΠΑΜΑΚ.
Θα πρέπει να αναβαθμιστεί ο θεσμός του «Φεστιβάλ Αμφίπολης» με διοργάνωση και άλλων πολυθεματικών εκδηλώσεων αλλά και προβολής της ιστορίας της περιοχής και της φυσικής ομορφιάς. Δεν είναι του παρόντος να αναφέρουμε λεπτομέρειες αλλά είναι κάτι που πρέπει να συζητηθεί από τους φορείς του νομού και να υπάρχει ολοκληρωμένη πρόταση προς την πολιτεία αλλά και την Ε.Ε. και να ενταχθεί σε κάποιο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα η ανάπτυξη της περιοχής. Είναι θετικό το ότι με πρόταση του Δήμου Αμφίπολης το κλειστό από χρόνια Δημοτικό Σχολείο Αμφίπολης θα λειτουργεί με πρόγραμμα της Ε.Ε ως κέντρο πληροφόρησης αλλά αναντίρρητα η περιοχή χρειάζεται και ένα συνεδριακό κέντρο.
Κλείνοντας, συμπερασματικά θα έλεγα ότι η οικονομική κρίση αποτελεί πρόβλημα αλλά ταυτόχρονα και πρόκληση για τους πολιτιστικούς φορείς γιατί λόγω της κρίσης οι άνθρωποι αναζητούν καταφύγιο ψυχικής ανάτασης στον πολιτισμό και έχουν ανάγκη κοινωνικοποίησης και προσφοράς μέσω πολιτιστικών φορέων. Αποτελεί επίσης μια ευκαιρία συνεργασίας των πολιτιστικών φορέων που επειδή πλέον δεν θα στηρίζονται σε κρατική συνδρομή θα ανακαλύψουν νέες δυνατότητες με συνεργασίες μεταξύ τους, με αξιοποίηση τοπικού δυναμικού,με εκδηλώσεις αλληλεγγύης και κυρίως με αξιοποίηση του εθελοντισμού. Θα δουν ότι πολλά μπορούν να πετύχουν αρκεί να αναπροσαρμόσουν τις δράσεις και στοχεύσεις αρκεί πλέον να αξιοποιήσουν τον εθελοντισμό προσφέροντας μέγιστη υπηρεσία στη χώρα γιατί θα έχουν συμβάλλει στην πολιτιστική ευαισθητοποίηση των πολιτών και γιατί οι πολιτιστικά ευαισθητοποιημένοι πολίτες θα λειτουργούν κατά τεκμήριο ως ενεργοί πολίτες.
Ο Δημήτρης Γαρούφας είναι δικηγόρος-συγγραφέας, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης(2005-2008) και του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (2007-2010). ΄Εχουν εκδοθεί έξι (6) βιβλία του. Το κείμενο αποτελεί εισήγηση στο Β΄ συνέδριο της Ομοσπονδίας Σερραϊκών συλλόγων Θεσσαλονίκης που έγινε στις 19-3-2016 στη Θεσσαλονίκη.
